“Змест адукацыі як ключавое пытанне рэфармавання”
Васьміног правёў фінальную канцэптуальную лабараторыю, у межах якой абмяркоўваліся пытанні зместу адукацыі:
Што такое змест адукацыі?
Што такое адукацыя як працэс?
Як мы разумеем беларускае вымярэнне адукацыі?
У пачатку сустрэчы кандыдатка педагагічных навук Святлана Мацкевіч акцэнтавала ўвагу прысутных на тым, што змест адукацыі з’яўляецца ключавым пытаннем рэформы.

Святлана Мацкевіч
Даследчыца агучыла некалькі версій зместу адукацыі:
- Педагагічна-метадычная версія. У дадзеным выпадку пад зместам разумеецца вучэбны матэрыял, кантэнт, які транслюецца/перадаецца ў аўдыторыі пры выкарыстанні адпаведных методык і вучэбных прыёмаў.
- Камунікатыўная версія. Змест адукацыі разумеецца як сэнс, тэкст, матэрыял, інфармацыя, якія ўтрымліваюцца ў працэсе педагагічнай камунікацыі вучня з педагогам.
- Філасофская версія. Змест адукацыі як пэўная абагульненая ідэя, абгрунтаванне і адказ на пытанне: “Чаму вучыць людзей на дадзены момант развіцця цывілізацыі”.
Паводле лектаркі, на розных гістарычных этапах філосафамі вылучаліся розныя версіі адказаў на гэтае пытанне і ставіліся розныя акцэнты:
– Праз мастацтва (сем вольных мастацтваў, механічныя мастацтвы і інш.);
– Праз набліжэнне да Бога;
– Праз нормы паводзін і жыцця ў грамадстве/супольнасцях, грамадзянскасці; – маральнасці; этыцы;
– Праз пазнанне, навукам, ведам, уменням і навыкам і г.д.
Святлана Мацкевіч вызначае дзве “групы” мэтаў зместу адукацыі, актуальных, паводле назіранняў даследчыцы, у 2024 годзе:
Першая “група” мэтаў вызначаецца рамачнымі ўстаноўкамі: еўрапеізацыя, беларусізацыя, дэсаветызацыя. Была прапанаваная яшчэ ў 1990-х. Яна дазваляла структураваць шматзначнасць адукацыі і неяк усё раскласці па палічках.
Другая “група” мэтаў грунтуецца на ўнутраных працэсах адукацыі: навучанне, выхаванне, адукацыя, падрыхтоўка, пісьменнасць.
Магістр педагогікі ўніверсітэта Цуг (Швейцарыя), дактарантка ўніверсітэта Фехта (Германія) Кацярына Спосаб у даследаваннях абапіраецца на міжнародны досвед. У пачатку свайго выступу яна прапанавала некалькі варыянтаў бачання сістэмы адукацыі як інклюзіўнага асяроддзя.

Кацярына Спосаб
Паводле выступоўцы, сістэма адукацыі — гэта інклюзіўнае адукацыйнае асяроддзе, якое:
– арганізавана паводле прынцыпаў дэмакратычнага кіравання, дзе ўсе ўдзельнікі адукацыйнага працэсу маюць роўныя магчымасці ўдзелу ў працэсах прыняцця рашэнняў, нясуць адказнасць за прынятыя рашэнні і валодаюць аўтаноміяй у вызначэнні мэт і фарматаў асабістых і калектыўных адукацыйных практык;
– спрыяе фармаванню нацыянальнай ідэнтычнасці;
– стварае магчымасці для з’яўлення “адукаваных грамадзян”, якія валодаюць у роўнай ступені якасцямі ў інтэлектуальнай, этычнай, сацыяльнай і грамадзянскай сферах, якія дазваляюць ім прымаць актыўны ўдзел у жыцці грамадства і садзейнічаць паляпшэнню якасці жыцця і ўстойліваму развіццю мясцовых супольнасцяў.
Кацярына Спосаб адзначае, што адзіная сістэма фармальнай адукацыі не заўжды забяспечвае роўны доступ да высокакваліфікаваных педагогаў, адукацыйных паслуг і рэсурсаў найвышэйшай якасці. Але гэта дасягаецца праз сетку дэцэнтралізаваных адукацыйных экасістэм.
Экасістэмны падыход у адукацыі – гэта:
- разнастайнасць гульцоў, дзе кожны і той, хто прымае рашэнні, і выканаўца;
- разнастайнасць рэсурсаў і фарматаў навучання і ацэнкі, што дазваляе арганізаваць гнуткі абмен імі і маштабаваць практыкі;
- інтрэгруючыя рашэнні (лічбавыя платформы, цэнтры ведаў, інкубатары стартапаў і іншае);
- сінергія і супраца розных зацікаўленых бакоў;
- дэцэнтралізаваная сістэма кіравання, якая дазваляе рэалізаваць калектыўнае вымярэнне навучання (peer to peer, co-creation);
- магчымасці падтрымкі індывідуальных адукацыйных траекторый.
Павел Церашковіч. Фота: Беларускі Калегіюм
Кандыдат гістарычных навук, старшыня Камісіі па адукацыі і навуцы Каардынацыйнай Рады Павел Церашковіч падчас абмеркавання пытання зместу адукацыі акцэнтаваў увагу на неабходнасці павелічэння ролі беларускай мовы ў працэсе навучання на ўсіх ступенях адукацыі: ад дзіцячага садка да дактаранцкіх праграм і праграм адукацыі на працягу жыцця. Разам з тым даследчык зазначае, што ў ідэале неабходна таксама забяспечыць умовы для адукацыі нацыянальных меншасцей, у тым ліку і магчымасці выкарыстання іх моў у якасці моў навучання.
Павел Церашковіч абгрунтоўвае неабходнасць падтрымкі беларускамоўнай адукацыі прыкладамі суседніх еўрапейскіх краін і прыводзіць наступныя аргументы:
- Беларусь гістарычна адносіцца да рэгіёна Ўсходняй Еўропы з адпаведным тыпам працэса фарміравання нацыянальных супольнасцей.
- Прыклады Бельгіі, Швейцарыі, Лацінскай Амерыкі не рэлевантныя для Беларусі.
- У нашым рэгіёне наяўнасць асобнай мовы і культуры легітымізавала і легітымізуе права на стварэнне і існаванне незалежнай дзяржавы.
- Сёння Беларусь адзіная краіна рэгіёну, у якой тытульная мова і культура знаходзяцца ў дыскрымінаваным становішчы.
- Гэта стварае пагрозу існавання незалежнай дзяржавы.
Як паспрыяць беларусізацыі адукацыі:
- Рэалізацыя палітыкі “пазітыўнай дыскрымінацыі” ў адносінах да беларускай мовы і культуры, у тым ліку праз грашовую падтрымку беларускамоўных настаўнікаў.
- Павольны пераход, разлічаны на 1-2 пакалення.
Эксперт падсумаваў свой выступ цытатай амерыканскага сацыёлага і палітолага Карла Дойча: “Нацыянальная мова становіцца каштоўнасцю калі яна пераўтвараецца ў выйгрышную карту ў змаганні за ўладу, багацце і прэстыж”.